نمازشب و قرآن

 

آیا نماز شب در قرآن کریم آمده است؟

در سوره مزمل آمده " قُمِ اللَّیْلَ إِلَّا قَلِیلًا نِصْفَهُ أَوِ انْقُصْ مِنْهُ قَلِیلًا أَوْ زِدْ عَلَیْهِ وَ رَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِیلًا" مراد از" قیام در لیل" قیام در شب براى نماز است، پس کلمه" لیل" مفعول فیه است، که مجازا مفعول به واقع شده، مثل اینکه مى‏گویند:" دخلت الدار- داخل شدم خانه را"، که حقیقتش" دخلت فى الدار- داخل شدم در خانه" است.

و از ظاهر سیاق بر مى‏آید که جمله" نِصْفَهُ أَوِ انْقُصْ مِنْهُ قَلِیلًا أَوْ زِدْ عَلَیْهِ"، بدل باشد از جمله" اللَّیْلَ إِلَّا قَلِیلًا"، که متعلق تکلیف" قم" است، و دو ضمیر" منه" و" علیه" به کلمه" نصف"، و ضمیر در" نصفه" به کلمه" لیل" بر مى‏گردد، و معناى آیه این است که نیمى از شب را بپا خیز، و یا کمى از نصف کم کن، و یا اندکى بر نصف بیفزا، و این تردید بین سه امر تردید تخییر است، مى‏خواهد بفرماید: مخیرى بین اینکه درست نیمى از شب را زنده بدارى، و یا کمى کمتر از نصف، و یا کمى بیشتر از آن را.

حادثه شب و یا نماز در دل شب ثابت‏قدم‏تر است- و یا درمطابقت قلب و زبان شدیدتر، و سخنى استوارتر و صائب‏تر است، چون خداى تعالى شب را مایه آرامش قرار داده، و نتیجه این آرامش این است که خاطر انسان از شواغل معیشت فارغ، و دست انسان از اسباب ظاهرى بریده است. إِنَّ نَاشِئَةَ الَّیْلِ هِىَ أَشَدُّ وَطًْا وَ أَقْوَمُ قِیلاً(المزمل/ 6).

در مورد نماز شب علاوه براینکه در سوره مزمل بدان اشاره شده ؛ در سوره ذاریات نیز آمده است.

در مجمع البیان در ذیل آیه" کانُوا قَلِیلًا مِنَ اللَّیْلِ ما یَهْجَعُونَ" (الذاریات/17) مى‏گوید: بعضى گفته‏اند معنایش این است که: کمترین شبى است که بر آنان بگذرد، مگر آنکه مشغول نمازند- این معنا از امام صادق (ع) نقل شده «1».

و در همان کتاب در ذیل کلام خداى تعالى که مى‏فرماید:" وَ بِالْأَسْحارِ هُمْ یَسْتَغْفِرُونَ"(18)، مى‏گوید: امام صادق (ع) فرموده: منظور این است که در نماز وتر، که آخرین نماز شب است، و در نزدیکهاى صبح انجام مى‏شود، هفتاد بار استغفار مى‏کنند «2».

و در الدر المنثور است که ابن مردویه از انس روایت کرده که گفت: رسول خدا (ص) فرمود: براى شب‏زنده‏دارى و نماز شب، آخر شب را بیشتر از اول شب دوست دارم چون خداى تعالى فرموده:" وَ بِالْأَسْحارِ هُمْ یَسْتَغْفِرُونَ" «3». و در همان کتابست که ابن مردویه از ابن عمر از رسول خدا (ص) روایت کرده که در پاسخ کسى که از معناى جمله" وَ بِالْأَسْحارِ هُمْ یَسْتَغْفِرُونَ" پرسید، فرمود: یعنى نماز مى‏خوانند «4».

مؤلف: شاید تفسیر استغفار به نماز از این جهت است که استغفار جزئى از نماز شب، یعنى نماز وتر است، هم چنان که در آیه" وَ قُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ کانَ مَشْهُوداً" «5» منظور از" قرآن فجر" همان نماز است.

__________________________________________________

 (1 و 2) مجمع البیان، ج 9، ص 155.

 (3 و 4) الدر المنثور، ج 6، ص 113.

 (5) سوره اسرى، آیه 78.